Ticaret Borsaları, "standardize edilmiş veya tiplere ayrılmış ya da numuneyle malın tümünün temsil edildiği; üretimi, tüketimi veya ithal, ihraç ve dağıtımı büyük miktarda yapiıan; dayanıklı ve stoklamaya elverişli bulunan, arz ve talebi değişken olan, alım-satımı serbest rekabet şartları içinde ve önceden belirlenmiş asgari miktarlar üzerinden toptan yapıldığı organize edilmiş tarımsal ürün piyasalarıdır."
Ülkemizde ilk ticaret borsası 1892 yılında İzmir'de kurulmuştur. Bugün ülkemizde ticaret borsalarının sayısı 56'sı il, 54'ü ilçe olmak üzere 110'a ulaşmıştır. 2001 yılında borsalarda 17,2 Milyar YTL'lik işlem yapılmıştır.
Alıcı ile satıcıyı karşı karşıya getirmeyi amaçlayan ticaret borsacılığı fiyatlarin serbest rekabet ortamında oluşmasını sağlamaktadır. Özellikle ürün ve ihtisas borsacılığı ile vadeli işlemler borsaları, global ekonomide vazgeçilmez hale gelmiştir.
Ürün ve İhtisas Borsacılığı
Tarım ürünü piyasalarının temel iki özelliğini fiyat ve gelir istikrarsizlığı oluşturmaktadır. Fiyat istikrarsızlığının hem arz, hem de talep kaynaklı sebepleri vardır. Tarım, iklime bağımlı bir sektör olduğundan genel olarak hasat dönemlerinde fiyatlar belli bir seviyede kalabilmekte, fakat bundan sonra yeni ürün alınana kadar geçen sürede fiyatlar yükselmektedir. Stoklanabilen ürünlerde bu fiyat dalgalanmaları az da olsa engellenebilmekte, diğerlerinde böyle bir imkan da bulunmamaktadır.
Devlet üzerindeki mali yükün kaldırılması ve tarım ürünlerinin serbest piyasa içinde yerini bulmasının en çağdaş yolu vadeli işlem borsalarına işlerlik kazandırılmasıdır. Böylece rekabet ortamında tarım ürünleri gerçek değerini bulabilecek, borsalardaki ürün standartları sayesinde daha kaliteli üretim teşvik edilecek, işlemlerin vadeli olması üreticinin üretim desenini, tüccarın ve tarıma dayalı sanayicilerin de hedeflerini daha sağlıklı belirlemelerini sağlayacaktır.
Borsacılığın geliştirilmesinde atılmasi gereken en önemli adımlardan biri de, ürün bazında yapılanmiş ihtisas borsalarına geçiştir. Bu tip borsaların az sayıda, tercihen bir tek üründe ihtisaslaşması gerekmektedir.
Özellikle vadeli işlem borsaları, üretimin planlanması noktasında, stokların değerlendirilmesi noktasında ve risk unsurlarının bir yerde daha rasyonel bir tarzda yararlanabilmesi konusunda; bütün bunların ötesinde de sağlıklı bir mali sistemin, yani vergi sistemimin kurulabilmesi bakımından son derece önemlidir.
Vadeli İşlem Borsaları
Çağdaş borsacılığın esasını oluşturan Vadeli İşlem Borsaları; kalitesi ve miktari belirli bir borsa malinin (Tarım Ürünü) belli bir fiyattan, ilerideki bir tarihte teslim edilmek ve teslim alınmak üzere alım- satım kontratının yapıldığı ve bu kontratların el değiştirdiği borsalardır.
Vadeli işlem piyasalarının temel amacı, fiyat gelişmeleri nedeniyle ortaya çıkabilecek riske karşılık, gerek alıcı, gerekse satıcılar açısından korunma imkanının sağlanmasıdır
Tarım ürünü işleyen ve işlenmiş ürünü satan bir sanayici için kontrat borsası belirsiz fiyat artış riskini bertaraf etmek için başvurulan bir güvenlik sistemi oluşturur.
Sert ve sok fiyat iniş çıkışlarını önler .
Piyasada oluşan fiyatların tarımı sektörü için güvenilir bir gösterge teşkil etmesiyle ve üretim tercihlerinin yönlendirilmesiyle, üreticiyi geleceğin fiyat riskinden korur.
Vadeli işlem piyasalari, arz ve talebe yoğunluk kazandırır, bu sayede Türk sanayici ve ihracatçisinin dış piyasalarda uzun vadeli bağlantılar yapmasını sağlar ve onların yükümlülüklerini yerine getirmelerine imkan sağlar .
Borsaların Faydaları
Liberal ekonomilerin önemli kurumlarından biri olan Ticaret Borsaları'nın faydaları ise söyle sıralanabilir:
Çiftçinin ürettiği tarım ürünleri piyasanın mevcut şartları içinde gerçek değerine ulaştığı ölçüde, Devletin tarım sektöründe destekleme politikaları sebebiyle üstleneceği mali yük azalır.
Tarım ürünleri ve hayvansal ürünlerin alım satımının borsaya tescili ile kayıt dışı ekonominin kayıt altına alınması sağlanmakta, böylece devletin bu ürünlerde stopaj, kdv ve vergi kayıp ve kaçakları önlenmektedir.
Ticaret borsaları, önceden tahmini mümkün dalgalanmaları da istikrara kavusturur.
Ticaret Borsaları, Müteahhitlik Piyasasında Çalışan Kişiler Için Avantaj Sağlar: İşadamı, ticaret borsasında taahhüt ettiği teslim tarihi ve mal miktari ile uyumlu olarak ve bu maldan vadeli alım yaparak riskten kurtulmuş olur.
Ticaret Borsaları, İhracatçıya Avantaj Sağlar: Gıda, tekstil gibi sanayi dallarında çalışan üretici ihracatçilar vadeli alım sözlesmeleri yaparak, ihracat taahhütlerini zamanında ve istenilen kalite ve fiyatta yerine getirme imkanını bulabilmektedirler.
Ticaret Borsaları Tüketici Menfaatlerini Korur: Ticaret Borsaları üretimi ve tüketimi son derece yaygın olan tarım ürünlerinin bölge ve zaman bakımından fiyat farklarını kısmen telafi ederek, tüketicinin menfaatlerine uygun adil ve gerçek fiyatların oluşumuna katkıda bulunur.
Ticaret Borsaları Üreticiye Fayda Sağlar: Borsalar üreticilerin, ürünlerini çok miktarda alıcı karşısında arz edebildikleri, böylece o günkü sartlar içinde, güvenle ve gerçek fiyatla satabildikleri bir piyasadır.
Ticaret Borsalarına sadece borsaya kayıtlı üyeler girebilirler ve borsada işlem yapabilirler. Bu sınırlamanın tek istisnasi tarım üreticileridir. Bu sebeple, her borsada satıcıların önemli bir bölümünü tarım üreticileri oluşturur.
Tahkim Yöntemiyle İhtilafların Çözümünde Zaman Kaybı Yaşanmaz !
Üyeler arasında meydana gelen anlaşmazlık ve uyuşmazlıklar Hakem Heyetleri marifetiyle çözülür.